Een voorstelling bij Casa Frida

24/02/2023

Zaterdagavond. In Casa Frida, ons transitverblijf voor alleenstaande vrouwen en solo mama’s, tonen vijf vrouwen aan hun medebewoonsters het resultaat van de theaterworkshop rond het thema littekens onder leiding van Compagnie COS. Elke deelneemster wordt in een aparte ruimte van het gebouw op indringende wijze in scène gebracht om aan dit publiek haar verhaal te vertellen. Het relaas van een unieke avond.

Het is 19.00 uur in Casa Frida en de laatste voorbereidingen voor het aperitief zijn in volle gang. Sophie, die ter plaatse de leiding heeft, was ervan overtuigd dat alles op tijd zou starten maar dat was zonder de laatste make-upcorrecties, zonder de final touch aan een aantal kapsels en zonder een hele reeks te lakken nagels gerekend: vanavond is er een voorstelling en dat verdient een uitgaansoutfit.

Zodra alle deelneemsters in het salon zijn verzameld, kan de avond beginnen. De kinderen, opgetogen over de chips en het late opblijven, lopen heen en weer en er wordt druk geconverseerd. Er hangt wat spanning in de lucht: het woord nemen in het openbaar is niet evident en ondanks de bijzonder gemoedelijke sfeer zal deze oefening vanavond van elke deelneemster een flinke dosis moed vergen.

“We hebben elk van hen drie keer persoonlijk ontmoet in het huis, telkens ongeveer anderhalf uur,” zegt Ludovic, mede-artistiek directeur van het gezelschap COS. “Uitgaand van de herinnering aan een litteken waarover zij bereid waren te vertellen, hebben we hen aangemoedigd om de context van dit litteken verder uit te werken: de sfeer, iedereen die erbij betrokken was, vooral ook anekdotes enz. Zo is een soort vertel-landschap ontstaan, een beetje onsamenhangend vaak, zoals herinneringen zijn. Daarna hebben we hen een vertelstructuur voorgesteld, gekoppeld aan een concrete plek in het huis die kon dienen als klankbord voor hun verhaal.”.

Vanavond opent Alia* het bal. Zittend op de bank in de woonkamer neemt ze ons met een schuchtere stem mee naar haar kindertijd in Mauritanië, naar de zandstormen en de namiddagen na schooltijd met haar familie. Haar litteken? Een brandwonde op haar arm veroorzaakt door een klungelig neergezet strijkijzer.

Dan worden de toeschouwers verzocht de kamer te verlaten om het technisch team de kans te geven van decor te veranderen. Zetels worden verschoven, wat de ruimte groter maakt. In een mum van tijd verandert de woonkamer in een klaslokaal. Daarna verschijnt Douma* ten tonele om te vertellen waarom haar arm ook vandaag nog de sporen draagt van de lijfstraffen die ze kreeg op school, in haar dorp in Ghana. De praktijk is officieel verboden maar op veel scholen wordt ze nog steeds toegepast. Ze was bezorgd dat ze het Frans onvoldoende machtig zou zijn voor haar voorstelling, maar is nu trots dat ze haar verhaal zo vlot heeft kunnen delen met de andere vrouwen van het huis.

Dan gaat het naar de kelder van Casa Frida. In volle duisternis hangen de gelegenheidstoeschouwers aan de lippen van medebewoonster Nadia*. En het is niet zomaar donker: voor even deelt iedereen hier het litteken van deze mishandelde moeder die door de slagen van haar ex-man een groot deel van haar gezichtsvermogen is kwijtgeraakt. Na jaren van leed en valse hoop vond Nadia uiteindelijk de moed om de bedreigingen naast zich neer te leggen en van hem te scheiden. Ze verblijft nu met haar twee dochters in Casa Frida, om tot rust te komen en vervolgens een nieuwe levensfase aan te vatten. Aanvankelijk volgt Nadia het geduldig gerepeteerde relaas naar de letter, maar gaandeweg neemt ze meer narratieve vrijheid. De parallel met haar levensloop lijkt treffend.

Dan is Melissa aan de beurt. Ze zit klaar om haar verhaal te vertellen op de trap van het huis, voor de gelegenheid omgetoverd tot het hellende pad dat leidt naar de steiger van het dorp van haar grootouders. Toen ze op een dag haar grootvader aan het helpen was bij het uitladen van zijn boot, sneed ze haar hand aan een machete. Mariam* sluit de avond af in de keuken over een litteken dat haar leven heeft getekend zoals bij vele andere vrouwen: de keizersnede. Hoewel de herinnering pijnlijk blijft, slagen Mélissa en Mariam erin de aanwezigen aan het lachen te brengen met geestige anekdotes en spontane intonaties. De emotie bedwingen en zelfs tot een zekere relativering komen: daar was de oefening uiteindelijk voor bedoeld.

Opgelucht dat zij deze uitdaging waren aangegaan en ongetwijfeld ook onder de indruk van dit ‘tijdloze’ moment dat de voorstelling mogelijk heeft gemaakt, keren Alia, Douma, Nadia, Mélissa en Mariam terug naar de woonkamer en de kinderen die daar tijdens de voorstelling zijn blijven spelen onder het goedkeurend oog van Damien en Jer, medewerkers van Casa Frida.

“Toen we daarstraks toekwamen, wisten we niet echt wat we konden verwachten,” zegt Ludovic. “We hielden er rekening mee dat een aantal deelneemsters zou zeggen dat ze het liever niet deden. En dat was perfect verdedigbaar geweest. Maar neen hoor. Ook al is de gedachte ongetwijfeld bij elk van hen opgekomen, zij hielden voet bij stuk en zijn veel verder gegaan dan wij hadden kunnen denken. Ze hebben letterlijk indruk op ons gemaakt. Dit was echt een verrassing!”

Ondertussen staat het eten op tafel, klaargemaakt door de bewoonsters van het huis eerder op de dag. Op het menu staan bakbananen, maniokbladeren, gerookte vis, gestoofde groenten. Eén ding is zeker: de avond is nog niet voorbij.

* Niet haar echte naam