“Ik voel me heel erg machteloos, en ik ben beschaamd over de manier waarop we deze mensen opvangen”: Wanneer internationale geopolitiek doordringt tot in de daklozenopvang 

10/05/2024

Hoe komt het dat Palestijnen die Gaza ontvluchten terechtkomen in centra voor daklozen die slecht zijn uitgerust en toegerust om passende zorg te bieden? Enkele dagen geleden luidde een van de maatschappelijk werkers van het noodopvangcentrum ‘Poincaré’ van Samusocial de alarmbel over de sterke stijging van het aantal jonge Palestijnse nieuwkomers: “Wie Gaza is ontvlucht zoekt veiligheid. Maar vaak komen ze op straat terecht, met alles wat ze ginds hebben doorstaan en daarbovenop de zware last van een lang migratietraject. Sommigen van hen zijn gefolterd. Ik heb littekens gezien die ik liever nooit had gezien, ik heb hun gruwelverhalen gehoord, ik heb medische verslagen en externe psychologische opvolgingsattesten gelezen die niets aan de verbeelding overlieten… Als maatschappelijk werker voel ik me niet alleen compleet machteloos in deze situatie. Ik schaam me ook voor de manier waarop we deze mensen opvangen”. 

Het centrum Poincaré, waar bijna 300 mannen per nacht worden opgevangen, is niet geschikt voor langdurige huisvesting. En al helemaal niet voor getraumatiseerde mensen die de hel van Gaza hebben doorstaan en de hele dag via hun mobiele telefoon nieuws proberen te ontvangen over hun familie. Poincaré is een noodopvangvoorziening voor daklozen met gedeelde kamers, stapelbedden, gemeenschappelijke maaltijden en strenge regels die ervoor moeten zorgen dat mensen met verschillende achtergronden, culturen en talen zo ‘harmonieus’ mogelijk kunnen samenleven. Dit is een enorme uitdaging in de huidige context van verzadiging van de opvang, die nog complexer is geworden door de massale toestroom van Palestijnse vluchtelingen. We stellen vast dat, ondanks alle media-aandacht voor het drama dat zich afspeelt in de Gazastrook, er geen enkele specifieke oplossing is uitgewerkt om de Palestijnse vluchtelingen op te vangen in de waardige omstandigheden waar ze recht op hebben. 

“Ik heb behoefte aan stabiliteit, zegt Ahmed, een jonge Palestijn van 32 jaar, die op 29 maart zijn verzoek om internationale bescherming heeft ingediend. Ik ben niet dakloos, ik ben een vluchteling, maar vandaag krijg ik alleen de status ‘dakloos’ toegekend. Samusocial is een tijdelijke oplossing, maar voor hoe lang? Elke dag kan ik mijn plaats verliezen aan iemand die ‘kwetsbaarder’ is dan ik. Om ook maar enig vooruitzicht te hebben op een oplossing, op een nieuw leven, heb ik een adres nodig.  Ik zit met veel frustraties en ben heel bezorgd over de toekomst. Ik heb er behoefte aan me te kunnen integreren.”*

Naast de verzadiging en het gevoel van machteloosheid wordt Samusocial dagelijks geconfronteerd met de gevolgen van de internationale instabiliteit. De slachtoffers van conflicten worden eerst slachtoffer van het restrictief Europees migratiebeleid, en vervolgens nog eens van het inadequate federale opvangbeleid. Het systeem dat Fedasil heeft opgezet om kwetsbaarheden te prioriteren zet sommige mensen aan tot zelfverminking, in de hoop dat hun asielaanvraag met voorrang behandeld wordt.

“In mijn 15 jaar in een centrum voor daklozen was ik nog nooit geconfronteerd met mensen die zo getekend zijn en zo’n acute behoefte hebben aan psychologische ondersteuning”, zegt een psycho-medisch-sociale referentiepersoon. Ze is zwaar onder de indruk van de Whatsapp-beelden uit Gaza die Palestijnen in het centrum onafgebroken aan onze teams laten zien om te tonen wat ze hebben meegemaakt en wat voor drama zich daar afspeelt.
Deze maatschappelijk werkers maken nu al verschillende jaren opeenvolgende crises mee, waarbij steeds meer van hen wordt gevraagd. Tijdens de COVID-crisis bleven de opvangvoorzieningen en de maraudes functioneren. Daarop volgde een nieuwe opvangcrisis, sinds juni 2021, die begon toen de Taliban de macht overnamen in Afghanistan. Kenmerkend voor die crisis is het onvermogen van onze federale staat om mensen die om internationale bescherming verzoeken onder te brengen in aangepaste voorzieningen, wat nochtans vereist is op grond van de opvangwet van 2009. Een van de zichtbare aspecten van deze crisis is de toename van het aantal mensen dat op straat slaapt in Brussel. Je komt hen ‘s avonds tegen in de metro, in donkere tunnels of in portalen van particulieren. Het onzichtbare aspect is de stijgende spanning in de noodopvangcentra voor daklozen. Een spanning die nochtans ook een weerslag heeft op andere sectoren. Onlangs uitten teamleden van het Sint-Pietersziekenhuis, tijdens een vergadering over de opvang van medisch kwetsbare mensen, hun frustratie omdat ze dagelijks te horen krijgen dat alle plaatsen bij Samusocial en andere voorzieningen bezet zijn.

Bij de opvang van Oekraïners, die eveneens een conflict ontvluchtten, werd de weg vrijgemaakt voor innovatieve en aangepaste opvangsystemen, met specifieke begeleiding die rechtstreeks was afgestemd op de behoeften van de betrokken mensen. In de laatste rechte lijn van een wankele legislatuur lijken de geleerde lessen uit de opvang van Oekraïners mijlenver weg. We ervaren wat de hele sector vreesde: twee maten en twee gewichten in de opvang, wat onhoudbaar is voor de teams. Het breekpunt voor onze sociale teams lijkt heel erg dichtbij.

___

* In de noodopvangcentra wordt de prioriteit voor toegang beoordeeld op basis van psycho-medisch-sociale criteria. Daarbij wordt rekening gehouden met alle behoeften van wie een verzoek heeft ingediend, of reeds is gehuisvest.