De mobiele teams : eerste contact met de daklozen
18/09/2017
Je ziet ze van ver, met hun blauwe jassen … U bent ze ongetwijfeld al tegengekomen op straat, … of hebt ze zien voorbijkomen in hun bestelwagen …maar ook als u ze nog nooit zag, dan hebt u zeker al gehoord van de ‘maraude’ !
Rafaël Duverlie is coördinator van de mobiele teams van Samusocial, ook wel « Maraude » genoemd. Samen met hem gaan we dieper in op het wezen van deze broodnodige opdracht : dakloze mensen gaan opzoeken op de plaats waar zij leven en zo de kans proberen te krijgen om met hen contact te leggen, en tegelijk aandachtig blijven voor de zwaksten onder hen.
Van een huis naar de straat, het verval gaat snel
Hoe kan iemand zomaar door alle mazen van het net van de maatschappij glippen ?
Rafaël legt uit : « Dat is bij iedereen anders. Maar er zijn situaties die vaker voorkomen dan andere. Mensen komen op straat terecht na een breuk : ze verliezen hun werk, worden uit hun woning gezet, een scheiding… Vaak is het een samenloop van meerdere factoren, de persoon wordt depressief, betaalt de facturen niet meer enz… »
Maar vinden zij dan geen steun bij hun naasten, familie, vrienden ? Zijn er geen mensen die hen kunnen steunen ?! « Het zijn mensen die niet over een netwerk beschikken of die hun netwerk volledig hebben uitgeput. Sommigen hebben er dan al een ronde langs opvangtehuizen opzitten. En dan zien ze elf geen oplossingen meer. Bij deze mensen stellen we ook een grote gelatenheid vast ten opzichte van administratieve stappen. In sommige OCMW’s moeten ze soms meer dan een maand wachten om een dringende medische kaart te krijgen. Maar je kunt je wel voorstellen dat deze mensen op dat moment al zwaar beschadigd zijn … Dringendheid wordt voor hen een zeer relatief begrip. Op straat zijn er sommigen die proberen een correcte hygiëne aan te houden, anderen breken volledig en laten zich gaan. »
Is het door mentale problemen dat deze mensen op straat terechtkomen of is het de straat die hen deze problemen bezorgt ?
Rafaël glimlacht : « Dat is de hamvraag. Eén ding is zeker : op straat raken ze snel verstrikt in verslavingsgedrag. Als iemand vaststelt dat de grond onder zijn voeten aan het wegzakken is, dan starten de problemen met alcohol en drugs. Dan denken ze alleen nog aan dat moment waarop ze hun werkelijkheid even kunnen ontvluchten, of dat gevoel van onveiligheid dat hen overal achtervolgt. »
De maraude is (misschien) in de eerste plaats een ontmoeting
De basis van de maraude is de ontmoeting, dat komt bij Rafaël regelmatig terug. En dat neemt soms tijd in beslag : « Mensen wantrouwen ons. Soms moeten we iemand meerdere keren ontmoeten voor die persoon ons aanvaardt. In de centra zijn de mensen bij ons te gast, en kunnen we ze vragen om rekenschap af te leggen over de dingen die ze ondernemen. Op straat is het omgekeerd. Daar zijn wij bij hen te gast. Als ze ons niet willen zien, dan respecteren we dat. Soms hoeven we zelfs niet aan te dringen. Sommige mensen willen geen hulp. Een koffie of een broodje zullen ze wel aanvaarden, maar als we ze willen voorthelpen, weigeren ze dat.»
Er zijn mensen die beweren dat ze ervoor gekozen hebben om op straat te leven, laat ons zeggen uit reactie omdat ze het niet eens zijn met de maatschappij of het systeem verwerpen. Rafaël maakt me duidelijk dat de mobiele teams twee personen kennen die aan dit enigszins verrassende profiel beantwoorden. De ene is een anarchist. De andere was deel van het systeem, en heeft daar nadien mee gebroken. Omdat hij zich « uitgespuwd voelt door dat systeem » weigert hij alle hulp van Samusocial, omdat de organisatie volgens hem juist voortkomt uit het systeem. De maraude blijft waakzaam voor deze mensen. Misschien komt er een dag waarop ze hulp zullen aanvaarden.
Er bestaat ook een ander publiek op straat waar de maraude moeilijk bij raakt om ze te helpen : de migranten in transit. Het zijn mensen die niet in België willen blijven. Onze actie bij hen beperkt zich tot een louter humanitaire aanwezigheid (verzorging, onderdak voor de kwetsbaarste personen.) Rafaël : « Ik denk bijvoorbeeld aan de mensen in het Maximiliaanpark. We verlenen bijstand voor alles wat met verzorging te maken heeft, maar meer mogen we niet doen. Onze partners van Bravvo* contacteren ons als er ingewikkelde medische gevallen zijn » En voor de voeding ? « Het is onmogelijk om daar een rol te spelen. Ik bestel 1500 tot 2000 blikken tonijn per maand : als we het park van eten moeten voorzien, is mijn bestelling in één keer de deur uit. Er zijn andere verenigingen die zich hiermee bezig houden, zoals het platform voor de steun aan vluchtelingen.»
Wie kom je zoal tegen tijdens de maraude ?
We ontmoeten vooral mannen. Maar het aantal vrouwen neemt toe. Een vrouw die op straat leeft, zal snel een relatie hebben. Voor haar veiligheid. De man beschermt hen tegen de andere mannen… maar het probleem is dat in bepaalde gevallen niemand hen beschermt tegen hun eigen man. Het onveiligheidsgevoel bij vrouwen op straat is bijzonder groot. Maar pas op, op straat bestaat er ook geweld van vrouwen tegen mannen ! »
De maraude : een ontmoeting… maar ook een eerste diagnose van de toestand waarin die persoon verkeert. Dan pas komen begeleiding en doorverwijzing.
De maraude is een specifieke ontmoeting tussen daklozen en medewerkers van Samusocial. Het is sociale urgentie. Maar ze is méér dan dat !
« De mensen in de centra hebben onderdak en worden dus van nabij medisch, psychologisch en sociaal opgevolgd. Wie op straat leeft, krijgt niets. Het doel van de maraude is van een ontmoeting gebruik maken om met de mensen een sociale werking op gang te brengen. »
Wanneer begint het sociaal werk ?
« Als de persoon hierom bij de eerste ontmoeting zelf vraagt of ons voorstel aanvaardt. Dan kan een sociale omkadering van start gaan. Als de persoon autonoom is, zorgen we ervoor dat deze kan doorstromen en zelf de nodige stappen zetten. Dat kan het geval zijn voor een Belg die in Brussel aankomt en niet vertrouwd is met de juiste adressen of voor migranten, die vaak valide zijn en geen problemen hebben met hun geestelijke gezondheid (zij kunnen bijvoorbeeld zelf achter hun medische kaart aangaan op grond van onze aanwijzingen.)
Soms duurt het meerdere maanden of zelfs jaren vóór iemand eindelijk om hulp vraagt. Het zijn mensen met geestelijke gezondheidsproblemen. Maar wanneer ze zwaar lijden, veranderen ze soms van mening : tijdens de winter, na een ziekenhuisverblijf. »
En als de mensen daartoe niet of niet meer in staat zijn ?
« Dan stellen we voor om ze te begeleiden, maar dan moet je er wal voor uitkijken dat je ze daarmee niet afhankelijk maakt van die dienstverlening : je kan moeilijk van de maraude verwachten dat ze een « sociale taxidienst » worden voor mensen die valide zijn maar teveel gedronken hebben om autonoom te zijn. »
Hoe lang duurt het om iemand weg te halen van de straat ?
« Dat kan snel gaan ! Maar wat noem je iemand weghalen van de straat ? Een opname in een opvangtehuis ? Een tenlasteneming door Fedasil ? Een privé-woning ? De situaties zijn zeer verschillend ! Een aantal dakloze ‘anciens’ wonen in een appartement van het « Housing First » type. Voor de plaatsen in de opvangtehuizen is er een aanzienlijke turnover. En privéwoningen… dat is vrij ingewikkeld : eigenaars zijn terughoudend om hun woning te verhuren aan mensen die afhankelijk zijn van het OCMW. »
Een ontmoeting die uiteindelijk verzorging mogelijk maakt…
De maraude legt een eerste contact dat misschien een eerste aanzet is tot sociale begeleiding, maar ze biedt ook een uitgelezen kans om eerstelijnszorgen te verstrekken. « Bij mensen die het sociaal werk weigeren, verstrekken we enkel zorgen. Anderen weigeren iedere verzorging en aanvaarden alleen het sociaal werk, » aldus nog Rafaël.
De verzorging omvat meestal de reiniging van wonden en het verzachten van hoofdpijn. Bij andere problemen verwijzen we mensen in functie van de dringendheid door naar andere structuren zoals de wachtdienst Athena. « Dit medisch centrum is een belangrijke partner van Samusocial omdat het verzorgingsattesten aflevert, wat nadien praktisch is voor de aanvraag van een medische kaart. » We verwijzen ook door naar de ziekenhuizen. Maar dat is niet altijd eenvoudig, legt Rafaël uit : « Het moeilijkste is de mensen overtuigen om zich te laten begeleiden voor verzorging. Vaak hebben ze een probleem met hun eigenwaarde. Het is vrij ondraaglijk om in een wachtzaal te zitten of je te laten onderzoeken als je weet dat je slecht ruikt. Het wachten stelt echt een probleem, sommige mensen gaan er zelfs vandoor nog vóór ze aan de beurt zijn. Soms wordt de drang naar alcohol te groot. Maar pas op, laten we niet in clichés vervallen, er zijn mensen op straat die helemaal niet drinken. »
Hoe zie jij de toekomst van de maraude ?
« Iedereen kent ondertussen de crisis die we momenteel doormaken. De maraude is de eerste lijn van de eerstelijnszorg. Als de middelen ontbreken dan is de eerste lijn hiervan het eerste slachtoffer. Ik hoop dan ook dat er ook in de toekomst voldoende effectieven en middelen zullen blijven om een kwalitatieve maraude te kunnen organiseren, zowel overdag als ‘s nachts. »
LEES ZEKER OOK : “Kevin, een helpende hand s’nachts”