“Ik werd zonder bewijs tot levenslang veroordeeld”.

16/10/2025

Meneer Marcelin, 69 jaar oud, woont al twee jaar in Koekelberg, in een van de vier centra van Samusocial voor mensen die internationale bescherming aanvragen. 

Hij is weggevlucht uit de Democratische Republiek Congo nadat hij twintig jaar in de Makala-gevangenis van Kinshasa heeft doorgebracht. In 2021 slaagt hij erin om het land te verlaten: het Europees Parlement heeft hem uitgenodigd om in Brussel te komen getuigen over de horror van het Congolese gevangenissysteem en over zijn traject, getekend door een groot politiek onrecht. 

16 januari 2001: president Laurent-Désiré Kabila wordt in zijn woning door een van zijn lijfwachten vermoord. De reactie laat niet op zich wachten: meer dan 160 mensen worden gearresteerd, voornamelijk leden van de inlichtingendiensten, de politie en het leger. Meneer Marcelin is een van hen. Hij werkt in de presidentiële administratie en heeft toegang tot gevoelige dossiers. “Ik kreeg de bevestiging dat ik in gevaar was toen ik een document onder ogen kreeg waarin sprake was van de arrestatie van al onze Katangese vrienden, onder het voorwendsel dat er een complot gesmeed werd. We werden gelinkt aan een zaak waar we niets van afwisten.” Omdat hij vanwege zijn afkomst en positie een doelwit is, vlucht hij met enkele collega’s naar Congo-Brazzaville, waar ze bij het Hoog Commissariaat voor de Vluchtelingen asiel aanvragen. 

Een paar dagen later, na de moord op de president, slaat de situatie compleet om. Om te verhinderen dat politiek tegenstander Bernard Kolélas naar Brazzaville terugkeert, vraagt Kinshasa de uitlevering van de heer Marcelin en zijn metgezellen. “Ze hebben ons geruild. Om Kolélas te dwarsbomen hebben ze ons uitgeleverd. Er werd ons gezegd dat we zouden “boeten voor de dood van de President”. En we waren zelfs niet meer in hetzelfde land.” Op 22 januari 2001, om 4 uur ‘s ochtends, wordt hij aan de Congolese overheid overgedragen. Bestemming: centrale gevangenis Makala.

De gedetineerden van Makala leven in omstandigheden die regelmatig door de ngo’s aan de kaak worden gesteld: gebrek aan voedsel, hygiëne en drinkwater en onmenselijke behandeling. De rechtszaak begint een jaar later, in maart 2002. De aanklager beschuldigt hen ervan dat ze aan Brazzaville gevoelige informatie zouden hebben overgemaakt, maar legt geen enkel bewijs voor. “Niemand kon zeggen om welke informatie het ging. Er werd helemaal niets bewezen. En dan wordt het vonnis geveld: geen proces, terdoodveroordeling omgezet in levenslange gevangenisstraf.” 

Als Félix Tshisekedi aan de macht komt, wordt meneer Marcelin in januari 2021 eindelijk vrijgelaten. De nieuwe president tekent een clementiedecreet, maar annuleert het vonnis niet. Na zijn vrijlating blijft hij een maand in Kinshasa tot hij zijn identiteitspapieren terug heeft, en gaat dan kort naar zijn geboortestad Bukavu. Maar daar ligt de haat nog steeds op de loer. “Ik kreeg een bericht dat ik de volgende was op de lijst. En dat was ook zo. Een vriend van mij stierf niet lang daarna. Ik besefte dat mijn leven in gevaar was.”

Hij neemt contact op met een advocaat en dient een klacht in, maar er gebeurt niets. Als hij een tijd later een officiële uitnodiging uit België ontvangt, gaat hij erop in. Op 8 maart 2021 komt hij aan, met een visum voor één maand. Al heel snel wordt zijn zoon, die in Congo is gebleven, bedreigd: Meneer Marcelin is ervan overtuigd dat hij niet terug kan. Hij zoekt zijn toevlucht in het Klein Kasteeltje* en wordt dan doorverwezen naar het centrum in Koekelberg. Daar wacht hij. “Ik weet niet wanneer ik mijn papieren krijg. Misschien morgen, misschien over een jaar. Maar hier ben ik veilig. Ik krijg wat ik nodig heb.”

In afwachting neemt hij deel aan gemeenschapsactiviteiten. Zijn vrouw en zijn 26-jarige zoon zijn nog steeds in zijn geboorteland. “Ginder is er geen werk. En het is oorlog.” Twintig jaren van willekeurige gevangenschap hebben zijn waardigheid niet aangetast. Nu wacht Mr. Marcelin simpelweg tot een land hem eindelijk erkent en hem het recht geeft om in vrede te leven.

*Aankomstcentrum voor personen die internationale bescherming aanvragen