Risicobeperking: een innoverend proefproject bij Samusocial

26/06/2025

Risicobeperking (RB), bij het grote publiek nog te weinig gekend, is nochtans een essentiële aanpak om mensen in zeer precaire situaties bij te staan. Sinds enkele maanden werkt Safia, projectverantwoordelijke “Risico- en schadebeperking” bij de afdeling Kwaliteit van Samusocial, aan de invoering van deze nieuwe aanpak op het vlak van volksgezondheid. De bedoeling: een menselijkere en algemenere begeleiding bieden die vooral beter is aangepast aan de mensen en aan de werkelijkheid op het terrein.

Risicobeperking begrijpen

RB moet middelengebruik en andere gedragingen voor individuen en hun omgeving minder gevaarlijk maken door strategieën en werkmiddelen aan te bieden die de risico’s tot een minimum beperken. Enkele voorbeelden: steriel injectiemateriaal uitdelen, advies geven over psychoactieve producten en minder risicovolle consumptie daarvan, consumptiezalen met toezicht organiseren enz.

“Risicobeperking heeft niet alleen met gebruik van legale en illegale drugs te maken,”verklaart Safia. “Het is ook belangrijk dat we preventie en zorgverstrekking voor al wat met welke vorm van verslaving dan ook te maken heeft, dichter bij elkaar brengen.”

De filosofie achter de RB steunt op respect en een luisterend oor en er wordt geen oordeel geveld. Het idee is eenvoudig: mensen bijstaan in de situatie waarin ze zich bevinden, zonder meteen radicale veranderingen op te leggen. “We creëren een vertrouwensband, hebben respect voor de persoon en de keuzes die hij maakt (al dan niet gebruiken), en voor zijn vrijheid om zelf over zijn lichaam te beslissen; en als de persoon graag zorg wil, dan staan wij klaar om hem informatie te verstrekken en hem te begeleiden.”

RB is gebaseerd op een aantal principes: menselijkheid, pragmatisme en empowerment van de betrokken personen. Er wordt geen oordeel geveld en de realiteit van het middelengebruik en van sommige gedragingen wordt erkend; de bedoeling is om de gevaren ervan in te dijken.

Dat houdt in dat een andere houding wordt aangenomen dan degene waarvoor soms in de klassieke structuren wordt gekozen: “Het gaat echt om een deconstructie. We moeten afstand nemen van wat de samenleving ons over consumptie altijd heeft aangepraat, en op een andere manier naar mensen kijken.”

Een proefproject bij Samusocial

Samusocial lanceert een proefproject in verband met de beperking van risico’s van alcoholgebruik en verslavingen. Het project begint met de opleiding van de teams, die leren hoe ze een niet-straffende houding kunnen aannemen en de zorg kunnen verbeteren. De bedoeling is ook dat wordt nagedacht over de mogelijkheid om onder begeleiding en op een veilige manier alcohol te consumeren, mét respect voor de begunstigden die niet drinken.

Een van de grootste uitdagingen van het project is tevens de inzameling van gegevens: tot nog toe bestaat er geen exact cijfer over alcoholgebruik bij de begunstigden. Dankzij verwelkomingsgesprekken en een uitgebreidere medische opvolging kunnen de teams beter inschatten wat de noden zijn, de bestaande voorzieningen aanpassen en een gedegen dossier samenstellen om de praktijken te doen evolueren.

Waarom alcoholgebruik in de centra van Samusocial toestaan?

Safia geeft een treffend voorbeeld: “In sommige centra moeten de begunstigden vóór 22 uur binnen zijn. Alcoholgebruikers zullen dan heel snel drinken – wat ‘bingedrinken’ wordt genoemd – om te vermijden dat ze ‘s nachts ontwenningsverschijnselen krijgen. Dat kan leiden tot risicogedrag en zelfs tot geweld of complicaties op gezondheidsvlak.

De benadering van RB bestaat er met andere woorden in dat consumptie onder toezicht toegestaan is, door de daad tot normale proporties terug te brengen. “Als je met anderen kunt drinken in een gezellige sfeer en zonder je te verstoppen, kan je ook makkelijker over je consumptie praten, je bewust worden van je verhouding tegenover alcohol, en misschien wil je dat dan ook wel veranderen.”

Een totaalproject dat door een voltallig team wordt gedragen

Risicobeperking is niet alleen een medische kwestie: uiteraard worden de psychomedische teams ingeschakeld, maar ook de teams Middelen, Onderhoudspersoneel, Polyvalent team, Onthaalteam, Nachtteam.
“Het is echt teamwerk. Als iemand stopt met drinken, kan hij in een gat vallen. Als we die persoon dan niet naar andere activiteiten begeleiden, hem helpen bij zijn sociale banden en zijn reconstructie, zou hij kunnen hervallen.”

Verder voorziet het project ook sensibiliseringsacties, screenings, in partnership met andere verenigingen, en zelfs experimenten met het uitdelen van risicobeperkingskits tijdens de maraudes (water, voedsel, inklapbare glazen, enz.). Deze acties moeten leiden tot een beter gecontroleerde en dus minder gevaarlijke consumptie, ook in de openbare ruimte.

Een innoverende aanpak in Brussel

Tot op heden heeft geen enkel noodopvangcentrum of vzw in Brussel een dergelijke voorziening voor specifiek op alcoholconsumptie gerichte risicobeperking op het getouw gezet. Er zijn wel zalen voor minder risicovolle consumptie van verslavende middelen (beheerd door Lama, Transit, enz.), maar in de noodopvangcentra bestaat er niets vergelijkbaars.

Door dit proefproject te lanceren maakt Samusocial de weg vrij voor een nieuwe manier van denken over begeleiding van kwetsbare mensen: respectvoller, menselijker en vooral efficiënter.