Gesprek met Ilhame, terug na 4 weken bij Samusocial Senegal

10/02/2023

Vandaag trekken we naar ons nieuwe gezinscentrum in Schaarbeek. Het is bijna negen uur s’avonds en de dienst van Ilhame gaat beginnen. Vanavond hebben we met haar afgesproken om samen terug te blikken op een avontuur dat ze in juli vorig jaar heeft beleefd: een opleiding van vier weken bij Samusocial Senegal. Relaas van een unieke ervaring.

Dag Ilhame, hoe zou je jezelf in het kort omschrijven?

Ik ben zo’n zeven jaar geleden bij de Samu begonnen als maatschappelijk werker. Ik ging aan de slag in een opvangcentrum maar werkte tegelijk ook mee met de avondmaraude. In die tijd was dat zo. Tegenwoordig hebben de maraudes hun eigen team. Tegenwoordig doe ik nachtwerk en begeleid ik de daklozen die in het centrum aankomen.

Kun je ons meer vertellen over die opleiding in juli 2022?

De opleiding was een gezamenlijk initiatief van de Universiteit Paris Descartes en Samusocial International om de problematiek van de straatkinderen bij de medewerkers sterker onder de aandacht te brengen. De groep deelnemers was zeer verscheiden: er waren psychiaters, psychologen, maatschappelijk werkers en directeurs van instellingen van overal ter wereld.

Ze gingen niet allemaal naar Samusocial Senegal, ik had ook een andere instelling kunnen kiezen. Maar Samusocial Senegal heeft meer dan twintig jaar praktijkervaring met straatkinderen, die er het overgrote deel van de dakloze bevolking uitmaken. Door de ervaring en de knowhow van mijn collega’s ter plaatse heb ik mij echt kunnen inleven in de psychologie van een kind dat op straat leeft en die sterk verschilt van de realiteit van de volwassenen.

Hoe schat jij de toestand in Senegal in?

Armoede is er overal. Sociale instellingen en de bevolking zelf ( die een sterke humanitaire inslag heeft) doen wat ze kunnen, maar het aantal kinderen dat op straat slaapt is enorm. Ze maken als het ware deel uit van het decor, bijna als “spookburgers”. De veldwerkers doen weliswaar hun best, maar het land maakt van deze strijd geen prioriteit. En dat terwijl de kinderen van vandaag toch de volwassenen van morgen zijn…

Verschillen de maraudes in Dakar voor jou als ervaren Brussels maraudemedewerker van wat hier gebeurt?

Het basishandvest en de werkwijze zijn dezelfde als hier, want die zijn van Samusocial International.  Daardoor kwamen veel dingen voor mij vertrouwd over. Het grote verschil ligt erin dat het in Brussel gaat om maraudes naar “volwassenen” of naar “kind(eren) met ouder(s)”. In Senegal zijn de maraudes alleen gericht op kinderen, omdat het mandaat van Samusocial Senegal uitsluitend kinderen betreft. En er zijn ook heel weinig volwassenen op straat.

De medewerkers van de mobiele teams die ik er ontmoette zijn ook ouders, opvoeders, verzorgers en psychologen. Zij doen tijdens de maraude echt wat ouders met hun kind zouden doen: geruststellen, verzorgen, eten geven, praten, niet oordelen, een band scheppen. Die relatie duurt gewoonlijk tot het kind Samusocial niet meer nodig heeft, in het beste geval omdat het opnieuw een band met zijn ouders of voogden heeft kunnen aanknopen of omdat het naar een opvangtehuis is gegaan. Sommige kinderen verdwijnen ook gewoon van de radar.

Het is ook interessant om te zien dat in Senegal, zoals enkele jaren geleden in Brussel ook het geval was, de medewerkers van de opvangcentra zelf de straat op gaan. Dat betekent dat wanneer een bewoner in conflict komt met een centrummedewerker, hij of zij diezelfde medewerker de volgende dag op straat opnieuw tegenkomt, en dat kan voor problemen zorgen. Maar als er eenmaal een vertrouwensband bestaat, is het wel gemakkelijker om constructief contact te leggen met andere kinderen.

Zag je bij de straatkinderen ook het geweld dat hier bij ons soms bestaat tussen de volwassen daklozen?

Het gaat er net zo gewelddadig aan toe tussen kinderen. Ik heb dingen gezien tijdens de maraudes waar ik echt niet goed van werd… Op een dag moest ik in volle maraude plots terug het busje in en ik kon er niet meer uit. Ik zag zeer jonge kinderen drugs gebruiken. Ik merkte ook dat de jongere kinderen bang waren voor de oudere. Er heerst een soort hiërarchie: de grotere kinderen zijn de baas over de kleintjes, er werd gevochten, geschopt, geslagen.

Wat heeft de ervaring daar je geleerd?

Door het leed dat ik in Dakar heb gezien, kan ik bij mijn werk hier meer afstand nemen. In Brussel bestaan er oplossingen. Ze zijn soms omslachtig en complex, maar ze bestaan. Ik kan beter relativeren, terwijl ik toch professioneel en empathisch blijf: ik concentreer me op de essentie en neem emotioneel meer afstand van de persoonlijke verhalen die bij de sociale anamnese naar boven komen.

En omgekeerd, aan welke ervaring van hier heeft het team in Dakar wat gehad?

Ze hebben ginds een buitengewoon sociaal team, zeer gemotiveerd en goed opgeleid. Ik denk dat ik hen eraan herinnerd heb dat je om anderen te helpen ook voor jezelf moet zorgen. Ze zijn zo betrokken dat ze geen onderscheid meer maken tussen hun privé- en beroepsleven. Het is heftig, maar dat hou je niet vol. Als ik na een maraude collega’s aan de lijn kreeg, praatte ik over heel andere dingen, terwijl zij het werk niet kunnen loslaten. Ik denk dat hen de ademruimte heb kunnen bijbrengen die ze soms nodig hebben.

Heb je nog opleidingsprojecten op het programma staan?

Ik heb al zoveel opleidingen gevolgd maar ik ben er zeker niet klaar mee! Als maatschappelijk werker heb je niet genoeg aan wat je geleerd hebt, de wereld verandert te snel. je hebt nooit genoeg pijlen op je boog.

Zo zou ik graag meer weten over de cultuur van de landen waar de mensen vandaan komen die wij begeleiden. Dat lijkt me essentieel om contact te kunnen leggen en de eigen kenmerken van iedere cultuur te begrijpen, het “rugzakje” dat mensen met zich meedragen als ze hier aankomen. Dat gepersonaliseerd begrip van onze doelgroep is cruciaal: als we dat niet hebben, lopen we het risico dat we de plank volledig misslaan.

Na afloop van haar opleiding schreef Ilhame een stageverslag met als titel “Welke middelen zetten maatschappelijk werkers in om straatkinderen te helpen in Senegal? Welke perspectieven zijn daaraan verbonden? Werkmethodiek met Samusocial Senegal via gevalstudies”. U leest het hier (in het Frans).