Vaststellingen & intenties

Gezien deze verscheidenheid aan situaties lijkt het ons steeds noodzakelijker om geïntegreerde beleidsmaatregelen en programma’s te ontwikkelen die rekening houden met alle componenten van de daklozengroep. In dit verband zijn wij van mening dat er geen algemene oplossing voor dakloosheid kan worden gevonden zonder oplossingen voor mensen zonder papieren en mensen in een onwettige situatie, die een zeer groot deel uitmaken van de mensen die in onze centra worden opgevangen.

Bovendien is het niet ongebruikelijk dat het administratieve statuut van sommige door onze diensten gevolgde personen in de loop der tijd verandert. Een voorbeeld: Essi is asielzoeker. Hij wordt aanvankelijk opgevangen in een van onze centra voor asielzoekers, geopend onder het mandaat van Fedasil (federale financiering). Maar hij wordt uiteindelijk afgewezen, verliest zijn recht op opvang door Fedasil en krijgt het bevel het land te verlaten – maar dat volgt hij niet op. Hij heeft geen recht op sociale bijstand, met uitzondering van dringende medische hulp. Hij wordt iemand zonder papieren, zonder middelen en zonder onderdak. Hij kan, wanneer de beschikbare capaciteit dat toelaat, sommige avonden in een van onze opvangcentra terecht (gewestelijke financiering). Anderzijds veroordeelt zijn statuut hem tot een leven in de praktische onmogelijkheid om legale en duurzame oplossingen te vinden om weg te geraken van de straat.

In dit verband merken wij op dat de synergieën tussen het beleid en de programma’s voor daklozen en de programma’s en acties voor mensen zonder papieren, migranten en asielzoekers moeten worden versterkt. Momenteel worden de programma’s voor daklozen, asielzoekers en migranten in transit beheerd door drie verschillende ministers. Dit komt de globale samenhang niet ten goede.

De bijzondere omstandigheden van 2020, de COVID-19-pandemie en de overheidsmaatregelen om deze in te dammen, hebben geleid tot een reeks maatregelen die Samusocial al in 2019 bepleitte, waaronder:

• systematische opvang 24/24 in alle noodopvangvoorzieningen;
• infrastructuren die aan de accommodatie zijn aangepast en een gedifferentieerde opvang van de verschillende doelgroepen mogelijk maken;

Wij zijn erin geslaagd deze nieuwe opvangwijze in 2021 te handhaven, ondanks de vermindering van de opvangcapaciteit die wij moesten doorvoeren als gevolg van de stopzetting van bepaalde financieringen. De doelstelling en de uitdaging voor 2022 bestaan erin deze verwezenlijkingen op het gebied van de kwaliteit van de opvang in stand te houden in een moeilijkere budgettaire context.

Idealiter zou elke doelgroep moeten worden opgevangen in een centrum dat is aangepast aan de bijzonderheden van zijn situatie. Dit is een doel dat wordt nagestreefd met de middelen waarover wij beschikken, door de ontwikkeling van een reeks gespecialiseerde centra die verschillende soorten opvang bieden naargelang van de doelgroepen: de MediHalte voor zieken en/of mensen in revalidatie, de Gezinscentra, het centrum voor alleenstaande vrouwen enz.

Het is inderdaad zo dat de meer specifieke structuren kleiner van omvang en vaak duurder zijn dan de noodcentra. Zij maken het echter mogelijk de doeltreffendheid te vergroten van de begeleiding en de zoektocht naar oplossingen om weg te geraken van de straat. De cijfers zeggen genoeg: in 2021 hebben onze teams 1.647 mensen kunnen oriënteren om weg te geraken van de straat. Dit is een historisch resultaat dat het nut van onze actie onderstreept.

Een specifieke aanpak voor vrouwen en gezinnen, buiten elke seizoenslogica om.

Gezinnen en alleenstaande vrouwen hebben elk hun eigen bijzonderheden die op een specifieke manier moeten worden aangepakt met behulp van een aangepast dienstenaanbod. Een gezin met kinderen wordt niet op dezelfde manier opgevangen en ondersteund als alleenstaanden met soms een lange geschiedenis van zwerven en op straat leven.
Ook alleenstaande vrouwen komen vaak in onze centra aan met een verleden van geweld en moeten worden opgevangen in een veilige omgeving die uitsluitend voor vrouwen is bestemd, zodat zij zichzelf als vrouw kunnen terugvinden en zich niet langer hoeven te beperken tot overleven, maar zich in alle rust kunnen toeleggen op de stappen die hen zullen weghalen van de straat.

Deze specifieke diensten moeten structureel zijn en verder reiken dan de seizoenslogica die meer middelen biedt tijdens het winterseizoen of tijdens crisissen zoals de COVID-19-crisis. Deze doelgroepen hebben het hele jaar door nood aan een stabiel aantal plaatsen.

De actie op het terrein van “op mensen toestappen” van de maraudeteams vormt de kern van de opdracht van Samusocial: de meest kwetsbaren en mensen die soms niet meer om hulp vragen, zelf gaan opzoeken.
Wij zouden deze essentiële mobiele actie willen kunnen versterken, vooral ’s nachts wanneer de nood het hoogst is. De andere diensten zijn niet meer actief buiten de kantooruren en de avond maakt het leed van de mensen zonder onderdak nog groter.

In 2021 hebben wij het werk voortgezet van het Outreach Support Team (OST), een mobiel team dat in partnerschap met Dokters van de Wereld en Artsen zonder Grenzen is opgezet om humanitair en medisch toezicht te houden, met name op mensen die in kraakpanden wonen. Dit team was eind 2021 nog steeds actief, en zijn toekomst zal in de loop van 2022 worden bepaald.

Het mobiele team van het Noordstation, waarvan het werk vooral gericht was op hulp aan migranten en de mensen aanwezig in de Noordwijk, is geïntegreerd in het reeds bestaande mobiele team van Samusocial.

Bovendien blijven onze mobiele teams de barometer voor de evolutie van de dakloosheid in Brussel, het eerste alarmniveau voor humanitaire situaties die dringende interventie vereisen. Dankzij hun actie kunnen wij de evolutie volgen van de bewegingen van de daklozen en de evolutie van de kraakpanden.

Zoals we al eerder hebben gezegd, moeten we om de dakloosheid op te lossen ook het probleem van de mensen zonder papieren (niet-Europeanen) en de mensen in een onwettige situatie (Europeanen met verlopen toeristenstatuut en zonder adres in het land) oplossen. Deze ‘rechtelozen’ vormen elk jaar meer dan twee derde van de mensen die door Samusocial worden opgevangen en hebben geen recht op andere hulp dan dringende medische hulp. Als ze niet naar integratie-oplossingen kunnen worden geleid, moeten deze mensen in nood toch worden geholpen, zoals ieder ander individu dat in sociale nood verkeert.
Het zou trouwens interessant zijn te zoeken naar andere structurele huisvestingsoplossingen dan de noodcentra voor de mensen zonder papieren op het Brusselse grondgebied.

Samusocial ontwikkelt haar actie binnen het bredere kader van de actie van de andere actoren in het Brussels Gewest. Wij beschouwen hen als partners die gedreven worden door de uitvoering van een gezamenlijke opdracht: het helpen van daklozen of mensen die internationale bescherming zoeken. Meer dan ooit vereist de diversiteit van de mensen die wij helpen en van hun behoeften dat wij in synergie met deze partners werken.

Deze samenwerkingsverbanden zijn uiteraard gebaseerd op de complementariteit van elke actor. De laatste jaren echter heeft de komst van nieuwe grote spelers (Artsen Zonder Grenzen, het Rode Kruis, het Burgerplatform) in de sector bijgedragen tot de verdeling van de ‘last’, met name de last van de gratis noodopvang. Deze verdeling van de last tussen de actoren verlicht niet alleen de tenuitvoerlegging ervan, maar stimuleert deze ook. Bovendien verrijkt en versterkt dit onze observatie-, rapporterings- en waarschuwingsfuncties, die nu meer collectief worden ontwikkeld, waardoor de impact vergroot. Onze deskundigheid bundelen om de doeltreffendheid en de impact van onze acties te versterken, maar ook onze stemmen bundelen om onze mobiliserende kracht te vergroten.

Daarom blijft de ontwikkeling van tools voor het verzamelen en analyseren van gegevens een zeer actuele uitdaging – met name op het gebied van migratie – om zo precies mogelijk te weten welke mensen hulp nodig hebben en om de operationele antwoorden te bepalen die daarop zullen worden geformuleerd.

De cijfers spreken voor zich, op 6.112 opgevangen mensen in 2021 werden er 1.647 begeleid om van de straat weg te geraken of kregen ze huisvestingsalternatieven aangeboden in onze noodcentra. Voor wie de complexe situaties kent waarmee onze teams op het terrein te maken krijgen, bewijzen deze cijfers hoe nuttig het is om voor deze mensen begeleiding te organiseren direct vanuit onze noodcentra. Toch bleven er 4.465 mensen die niet doorverwezen konden worden naar andere huisvestingsoplossingen… Dit cijfer toont aan hoe reëel ons dagelijkse werk is, hoe moeilijk het is om oplossingen in noodsituaties te vinden voor drie grote soorten publiek:

• voor mensen in een onregelmatige huisvestingssituatie in België voor wie er geen legale oplossing bestaat om hen van de straat te halen: mensen zonder papieren, migranten op doorreis, Europese gezinnen zonder adres die in België willen blijven. De enige mogelijkheden om hen van de straat te halen blijven clandestien en dus precair: gemeenschapsnetwerken, kraakpanden, uitzwerven naar andere steden …
• voor mensen met een hele hoop medische, psychologische en sociale problemen waardoor ze niet naar andere huisvestingsprogramma’s of hervestiging kunnen worden doorverwezen omdat daarvoor nog restrictievere toelatingscriteria gelden.
  Enkele voorbeelden van profielen die geblokkeerd zijn in onze noodstructuren wegens gebrek aan perspectieven: verslaafde vrouwen of vrouwen met “psychologische” problemen die kleine kinderen hebben; mensen met psychiatrische problemen die weigeren gehospitaliseerd te worden; zieke mensen (diabetici, gehandicapt,…) maar voor wie geen hospitalisatie of revalidatie nodig is; ouderen die zorgen weigeren;
• voor vele gezinnen met meer dan drie kinderen alsook voor gezinnen met adolescente jongens die zelden worden toegelaten in de opvanginstellingen van de tweede lijn in opvanghuizen.